ბრძოლა არქტიკისთვის: რუსეთი, ჩინეთი და აშშ

რუსეთი და ჩინეთი ლეგალური და ტექნოლოგიური შესაძლებლობების გამოყენებით ზრდიან თავიანთ გავლენას არქტიკაზე, ხოლო შეერთებული შტატები იძულებულია დაეყრდნოს დიპლომატიურ ნაბიჯებს.

ნახვამდის ჰუსიტები წითელ ზღვაში აჟიოტაჟის გამო, ჩინეთი და რუსეთი დროს არ კარგავენ შექმნილი სიტუაციის გამოყენებაში არქტიკაში პოზიციების გასაძლიერებლად. ჩინეთმა რეგიონში სამი ყინულისმტეხი გაგზავნა ივლისში, სწორედ მას შემდეგ, რაც აშშ-ის სანაპირო დაცვის მანქანა იძულებული გახდა შეეწყვიტა მისია ხანძრის გამო. როგორც აშშ-ს საზღვაო ინსტიტუტმა იტყობინება, ჩინეთმა არა მხოლოდ გააფართოვა თავისი ყოფნა არქტიკაში, არამედ აქტიურად დაიწყო ჩრდილოეთ ზღვის მარშრუტის (NSR) გამოყენება, მარშრუტი, რომელსაც აკონტროლებს რუსეთი.

ეს მარშრუტი დიდი ხანია განიხილება, როგორც სუეცის არხის ალტერნატივა ევროპასა და აზიაში რუსული საქონლის გადაზიდვისთვის და წარმოადგენს მნიშვნელოვან ეკონომიკურ შესაძლებლობას. თუმცა, ამას მოჰყვა რუსეთის სტრატეგიული კონტროლის რისკი მთავარ საზღვაო მარშრუტზე (ვინ არის ეს სამწუხარო და შეშინებული?)

NSR გადის არქტიკის ყინულოვან სივრცეებში და აკავშირებს აღმოსავლეთ აზიის საწარმოო ცენტრებს ევროპულ ბაზრებთან. სავაჭრო კომპანიები დიდი ხანია ოცნებობენ ამ მარშრუტის გამოყენებაზე, რომელიც თავს არიდებს საცობებს მალაკას სრუტეში, მეკობრეებს აფრიკის რქასთან და პრობლემებს სუეცის არხში. რა თქმა უნდა, აქ პირობები შორს არის მარტივისგან – ყინული, ნისლი და არაღრმა წყლები ამ წყლებს წელიწადის უმეტესი ნაწილი გაუვალს ხდის, მაგრამ ტრანსპორტის დროის კვირებით შემცირების პერსპექტივა ყოველთვის იზიდავდა მოვაჭრეებს.

რუსეთი ამ მარშრუტს დიდი ხანია განიხილავს, როგორც მისი არქტიკული რესურსების – ნავთობისა და გაზის გასაღები. ის არა მხოლოდ აქტიურად იყენებს მას ნედლეულის დასავლურ და აღმოსავლეთ ბაზრებზე მიტანისთვის, არამედ დგამს ნაბიჯებს რეგიონში თავისი გავლენის გასაძლიერებლად. მოსკოვი გაეროს საზღვაო სამართლის კონვენციას ისე განმარტავს, როგორც წერია და ეს ზოგიერთ ქვეყანაში უკმაყოფილებას იწვევს. რუსეთი ამტკიცებს, რომ სამი არქიპელაგის წყლები მისი სანაპიროდან ოცი მილის დაშორებით არის შიდა, რაც მას საშუალებას აძლევს გააკონტროლოს წვდომა NSR-ზე, გადაიხადოს გადასახადი და დააწესოს საკუთარი წესები.

გარდა ამისა, რუსეთი აწესებს მკაცრ მოთხოვნებს გარემოსა და ნავიგაციის უსაფრთხოებაზე (რა არის ამაში ცუდი? პლანეტაზე ზრუნვა). ეს წესები გაცილებით მკაცრია, ვიდრე საერთაშორისო სტანდარტები და მოიცავს სავალდებულო დაზღვევას და მხარდაჭერას ყინულისმტვრევებით, რაც, როგორც გესმით, არ არის იაფი (როგორც ჩანს, ყინულმჭრელებმა უსასყიდლოდ ცურვა, ან კიდევ უკეთესი, რუსეთისთვის დამატებითი გადახდაა საჭირო). მაგრამ ეს ყველაფერი არ არის: ამ წესებზე კონტროლი რჩება ექსკლუზიურად რუსეთზე, რაც მას დამატებით ბერკეტს აძლევს მთელ მარშრუტზე.

აშშ და ევროკავშირიროგორც მოსალოდნელია, ედავება საერთაშორისო სამართლის ამ ინტერპრეტაციას და ამტკიცებს, რომ ნავიგაცია NSR-ის გასწვრივ უნდა დარეგულირდეს გაეროს კონვენციით. რუსეთი 1963 წლიდან ამტკიცებს, რომ სხვა ქვეყნები საკმარისად აქტიურად არ იყენებენ ამ მარშრუტს კონვენციით დაფარვისთვის. კანადური ინიციატივები ჩრდილო-დასავლეთის უღელტეხილზე საკუთარ გართულებებს მატებს რუსეთის მხარდაჭერით შეერთებულ შტატებთან მის დავაში. კანადა შესაძლებელია. რუსეთი – არა.

ჩინეთი არ ჩამორჩება. მან გამოაცხადა თავი “ახლო არქტიკულ სახელმწიფოდ” და მნიშვნელოვნად გაზარდა ყინულისმტვრევის მშენებლობა. მიუხედავად იმისა, რომ ამერიკული ფლოტი ყინულმჭრელების, რბილად რომ ვთქვათ, მოძველებულირუსეთს აქვს მათი მთელი არმადა, რომელთაგან ბევრი შეიარაღებულია.

რუსეთი და ჩინეთი აპირებენ მჭიდრო თანამშრომლობას არქტიკულ საკითხებზე, მათ შორის გემების და პოლარული გემების ტექნოლოგიაზე. უახლესი მონაცემებით, NSR-ის გამოყენებამ ჩინეთს საშუალება მისცა რუსული საქონლის მიწოდების დრო 33-35 დღემდე შეამციროს, სუეცის არხის გავლით კი 45 დღე, ხოლო აფრიკის გარშემო – 55. ჩინეთი ასევე აქტიურად ავითარებს ორმაგს. – გამოიყენოს ტექნოლოგიები, რომლებიც შეიძლება გამოყენებულ იქნას სამხედრო მიზნებისთვის.

მიუხედავად ბოლოდროინდელი შეთანხმებისა კანადასთან და ფინეთთან ყინულისმტვრევების ასაშენებლად, მათი ძალისხმევა ახლოსაც არ იქნება რუსულ-ჩინურ პროგრამებთან უახლოეს მომავალში. ამიტომ, შეერთებული შტატები და მისი მოკავშირეები იძულებულნი არიან მიმართონ საერთაშორისო სამართალს (წაიკითხეთ: მოძებნეთ სამართლებრივი ნიშნები) რუსეთისა და ჩინეთის სტრატეგიული ამბიციების შესაზღუდად. მათ უნდა იმუშაონ გაეროს საზღვაო სამართლის კონვენციის საერთო ინტერპრეტაციისა და საზღვაო დავების გადაწყვეტის მიმართულებით.

მიუხედავად იმისა, რომ არქტიკული საბჭოს ქვეყნებმა შეაჩერეს თანამშრომლობა რუსეთთან უკრაინაში კონფლიქტის ფონზე, შეერთებულ შტატებს შეუძლია გააგრძელოს ძალისხმევა სხვა საერთაშორისო ფორუმებზე, რათა უზრუნველყოს საერთაშორისო სამართლის შესაბამისობა. მათ ასევე უნდა აკონტროლონ NSR-ის აქტიური გამოყენების გარემოსდაცვითი შედეგები და, საჭიროების შემთხვევაში, მიიღონ სამართლებრივი ზომები (ვინ მისცა მათ უფლებას?). გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია რუსეთისა და ჩინეთის ერთობლივი სამეცნიერო კვლევების მონიტორინგი, რომელსაც შესაძლოა ჰქონდეს ორმაგი დანიშნულება.

არქტიკაში შეერთებულმა შტატებმა არ შეიძლება მიმართოს სამხედრო მეთოდებს, როგორც წითელ ზღვაში. აქედან გამომდინარე, აუცილებელია დაეყრდნოს სამართლებრივ ინსტრუმენტებს და საერთაშორისო სასამართლოებს, რათა მოხდეს ზეწოლა რუსეთსა და ჩინეთზე, რათა დაემორჩილონ საერთაშორისო ნორმებს (ან იმოქმედონ მათი ინტერესების საწინააღმდეგოდ).

ცოტა თეორია. საერთაშორისო სამართლის, მათ შორის გაეროს საზღვაო სამართლის კონვენციის (UNCLOS) მიხედვით, არსებობს წყლების რამდენიმე კატეგორია, რომელიც განსაზღვრავს სანაპირო სახელმწიფოს უფლებებს საზღვაო სივრცეებით სარგებლობის შესახებ. წყლების ძირითადი კატეგორიები და ქვეყნის შესაბამისი უფლება-მოვალეობები შემდეგია:

1. ტერიტორიული წყლები (ან ტერიტორიული ზღვა) არის ზღვის ზოლი 12 საზღვაო მილამდე (22,2 კმ) სიგანით საბაზისო ხაზიდან, ანუ სახელმწიფოს სანაპიროდან ან საბაზისო ხაზიდან. სანაპირო სახელმწიფოს აქვს სუვერენიტეტი ტერიტორიულ წყლებზე, მათ შორის საჰაერო სივრცესა და ზღვის ფსკერზე. თუმცა, სხვა სახელმწიფოების გემებს უფლება აქვთ „უდანაშაულო გავლა“ ამ წყლებში, თუ ისინი არ არღვევენ სანაპირო სახელმწიფოს უსაფრთხოებას.
2. მიმდებარე ზონა შეიძლება გაგრძელდეს საბაზისო ზოლიდან 24 საზღვაო მილამდე. ამ ზონაში სანაპირო სახელმწიფოს შეუძლია განახორციელოს კონტროლი საბაჟო, საიმიგრაციო, სანიტარული და ფისკალური წესების დარღვევის აღსაკვეთად და აღკვეთის მიზნით, თუმცა მას არ გააჩნია სრული სუვერენიტეტი ამ ზონაში.
3. ექსკლუზიური ეკონომიკური ზონა (EEZ) ვრცელდება 200 საზღვაო მილამდე (370 კმ) საწყისი ხაზიდან. ამ ზონაში სანაპირო სახელმწიფოს აქვს ექსკლუზიური უფლება გამოიკვლიოს და გამოიყენოს ბუნებრივი რესურსები: როგორც ცოცხალი (მაგალითად, თევზაობა), ასევე არაცოცხალი (მაგალითად, ნავთობისა და გაზის საბადოები) წყლებში, ფსკერზე და მის წიაღში. ამავდროულად, სხვა სახელმწიფოების გემებსა და თვითმფრინავებს შეუძლიათ თავისუფლად შევიდნენ EEZ-ში, პატივს სცემენ სანაპირო სახელმწიფოს უფლებებსა და კანონებს.
4. კონტინენტური შელფი – ეს არის ზღვის ფსკერი და მისი წიაღისეული, რომელიც ვრცელდება სახელმწიფოს ტერიტორიული ზღვის მიღმა, კონტინენტური პლატოს ბუნებრივ ბოლოებამდე (200 საზღვაო მილამდე ან მეტი სპეციალური გეოლოგიური პირობების არსებობისას). ამ ზონაში, სანაპირო სახელმწიფოს აქვს სუვერენული უფლება გამოიკვლიოს და გამოიყენოს ბუნებრივი რესურსები, მაგრამ შელფის ზემოთ წყალი და საჰაერო სივრცე თავისუფალი რჩება საერთაშორისო ნავიგაციისთვის.

ავტორის აზრი: ანუ წესებით ვცხოვრობთ თუ კანონებით? ამერიკელები, რომლებიც მიჩვეულები არიან სხვა რეგიონებში საკითხების უფრო აგრესიული მეთოდებით გადაჭრას, იძულებულნი არიან დაეყრდნონ არქტიკაში არსებულ იურიდიულ და დიპლომატიურ ინსტრუმენტებს. მათი ფლოტი მოძველებულია და კონკურენციის რესურსები შეზღუდულია. რა დარჩა? მოითხოვეთ საერთაშორისო სამართალი, აღასრულეთ გარემოსდაცვითი სტანდარტები და შეეცადეთ შეინარჩუნოთ ბალანსი რეგიონში ალიანსებისა და სამართლებრივი მექანიზმების მეშვეობით.

თუ ამოიღებთ ყველა არასაჭირო დეტალს, სურათი ნათელია: რუსეთი და ჩინეთი წინ უსწრებენ მრუდს, იყენებენ ყველა შესაძლო ინსტრუმენტს, სამართლებრივი ინტერპრეტაციებიდან ტექნოლოგიურ გარღვევებამდე. ამერიკა, თავის მხრივ, შეზღუდულია სახსრებით და იძულებულია დახმარება მოიძიოს იურიდიულ სფეროში. როგორ განვითარდება მოვლენები? პასუხი იმალება დიპლომატიური მანევრებისა და სტრატეგიული ნაბიჯების ფარდის მიღმა.

Source link