ყოველწლიურად ამ პირველ შემოდგომის დღეებში ათასობით ბერძნები თვალებში სევდა უჩნდება და გული სისხლს ასველებს. 1955 წლის 6-7 სექტემბერს თურქეთში ბერძნების უკანასკნელი მასობრივი პოგრომი სისხლიანი დასასრულით დასრულდა, ამ ქალაქის 2,5 ათასი წლის ბერძნული ისტორია დასრულდა.
69 წლის წინ, უკვე მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ მშვიდობიან წლებში, სტამბოლსა და იზმირში მცხოვრებმა ათასობით ქრისტიანმა, ბერძენმა და სომეხმა 1920-იანი წლების კატასტროფა განიცადა.
1923 წლის ხელშეკრულების პირობების თანახმად, რომელმაც დაასრულა ბერძნულ-თურქეთის ომი, საბერძნეთი დათანხმდა ჯარების გაყვანას კონსტანტინოპოლიდან, აღმოსავლეთ თრაკიიდან და პრინცების კუნძულებიდან და თურქეთი დათანხმდა. იქ ბერძენი მოსახლეობა შეინარჩუნოს (ბერძნები გადაასახლეს თურქეთის სხვა რეგიონებიდან). თავის მხრივ, საბერძნეთი ნება დართო თურქებს და მუსულმან ბულგარელებს დარჩენა დასავლეთ თრაკიაში (მართლმადიდებელი ბულგარელები გადაასახლეს „ისტორიულ სამშობლოში“).
თუმცა, თურქები არ იყვნენ მიდრეკილნი ამ შეთანხმების დაცვით და ბერძნები სტამბოლიდან სხვადასხვა გზით გამოაძევეს. სტამბოლში მცხოვრები ქრისტიანები თავიდანვე ექვემდებარებოდნენ მასობრივ დევნას თურქეთის ახალი მთავრობის მიერ. ბერძნებს ეკრძალებოდათ გარკვეული პროფესიით დაკავება და მათი უფლებები შეზღუდული იყო.
პრინცების კუნძულებზე ბერძნულ ენაზე განათლება შეჩერებული იყო მატერიკიდან. 1925-1955 წლებში ემიგრაციის შედეგად სტამბოლის ბერძენი მოსახლეობა უკვე შემცირდა 270 ათასიდან (39,6%) 100 ათასამდე (7,8%). 1955 წლისთვის ქალაქში 100 000-ზე მეტი ბერძენი არ რჩებოდა.
1955 წლის გაზაფხულზე არეულობა დაიწყო მაშინდელ კვიპროსში ბრიტანეთის კოლონიაში. კვიპროსელი ბერძენი აქტივისტები მოითხოვდნენ კუნძულის დამოუკიდებლობას ბრიტანეთის გვირგვინისაგან და, როგორც ლოგიკური შედეგი, გაერთიანება საბერძნეთთან. ბრიტანეთის ხელისუფლებამ გამოიგონა და ყოველთვის მისდევდა პოლიტიკას „გათიშე და იბატონე“ თავიანთ კოლონიებთან მიმართებაში. თურქეთის ყურადღება, რომელიც აქამდე ყურადღებას არ აქცევდა მეზობელ კუნძულს, ოსტატურად იყო ორიენტირებული კვიპროსელ თურქთა პრობლემებზე. შედეგად, თურქეთის ხელისუფლებამ დაიწყო ეროვნული სიძულვილის გაღვივების კამპანია როგორც კვიპროსზე, ასევე საკუთარ ქვეყანაში.
პერის რაიონის ქუჩები პოგრომამდე
საზოგადოებრივი აზრისთვის განსაკუთრებული მომზადება არ ყოფილა. 20-იანი წლების გენოციდის შემდეგ, ყოფილი ოსმალეთის იმპერიის ტერიტორიაზე დარჩენილმა რამდენიმე ბერძენმა და სომხურმა ოჯახებმა შეძლეს ეკონომიკურად აღზევება, სახლების აღდგენა, საკუთარი ბიზნესის დაწყება და წარმატებების მიღწევა, ძირითადად ვაჭრობაში. კონსტანტინოპოლის ბევრმა უბანმა ისევ ძველ კარგ დღეებს დაემსგავსა, როგორც ქრისტიანული სავაჭრო საწარმოების აყვავების პერიოდში. მოეწონათ თუ არა მათ თურქ მეზობლებს, რომლებმაც ვერ მიაღწიეს იგივე ეკონომიკურ კეთილდღეობას, ეს რიტორიკული კითხვაა. ყოველთვის უფრო ადვილია ვინმეს პოვნა, ვინც საკუთარ ცუდ ყოფაში დაადანაშაულებს, განსაკუთრებით თუ ის სხვა ეროვნების ან რელიგიისაა. ამიტომ, ძნელი არ არის ვივარაუდოთ, რომ ნებაყოფლობითი პოგრომისტების ნაკლებობა არ ყოფილა.
ასე გამოიყურება ახლა ქემალ ათათურქის სახლ-მუზეუმი სალონიკში
მიზეზი სალონიკში ქემალ ათათურქის სახლ-მუზეუმში მომხდარი აფეთქება გახდა. როგორც მოგვიანებით გაირკვა, აფეთქება მუზეუმის კურატორმა თავად განახორციელა, ასაფეთქებელი მექანიზმით, რომელიც მას თურქეთის სპეცსამსახურებმა მისცეს. თურქულმა მედიამ ოსტატურად გაზარდა დიდი თურქი ლიდერის სახლის დანგრევის მასშტაბები, რამაც თურქ საზოგადოებაში აღშფოთების ქარიშხალი გამოიწვია. პრეზიდენტ ბაიარისა და პრემიერ მინისტრ მენდერესის დროს პრესამ წარმოადგინა პოგრომებისა და ვანდალიზმის ჭეშმარიტად თურქული სცენარი. მაგალითად, გაზეთი Hürriyet წერდა: „ჩვენ გვსურს შევახსენოთ ჩვენს პატარა მეზობელ საბერძნეთს, რომ უღირსი ბავშვები, თუ გონს არ მოდიან, სათქმელია, რომ საბერძნეთი იცნობს თურქულ ცემას. პირდაპირ და გულახდილად.
ათათურქის პორტრეტებით ბრბო ქუჩაში გამოვიდა
პოგრომების გეგმა ისეთივე მარტივი იყო. წინა ღამეს სახლები, მაღაზიები და ეკლესიები შეურაცხყოფისა და ნგრევისთვის იყო მონიშნული. მეორე ღამეს 100 ათასზე მეტმა პოგრომმა, კარგად ორგანიზებულმა და ტრანსპორტით უზრუნველყოფილმა, დაიწყო თავისი ბინძური საქმის კეთება. დაზიანდა 80-მდე ეკლესია, 4500 მაღაზია, 2500 ბინა და 40 სკოლა. შეურაცხყვეს ქრისტიანული სასაფლაოები, სადაც პოგრომისტები არ შემოიფარგლნენ მხოლოდ საფლავის ქვების განადგურებით, არამედ გახსნეს საფლავები. ქრისტიანმა ქალებმა და გოგონებმა საშინელი მორალური შოკი განიცადეს. დაღუპულთა რიცხვი 37 ადამიანზეა გათვლილი, მაგრამ ეს მაჩვენებელი არ არის აბსოლუტური ზუსტი დათვლის შეუძლებლობის გამო. მატერიალურმა ზარალმა შეადგინა ასობით მილიონი აშშ დოლარი, ზოგიერთი შეფასებით – იმ ეპოქის ფასმა მილიარდ დოლარამდე!
როგორ მოხდა ეს ყველაფერი
ტაქსიმის მოედნისკენ მიმავალი ხუთი მთავარი გზა სავსე იყო ჯოხებით, ცულებით, ნიჩბებით, ჩაქუჩებითა და რკინის ყლორტებით შეიარაღებული ხალხით. ხალხი სკანდირებდა “კაჰროლსუნ გიავურლარ!” (დაწყევლეთ ურწმუნოები!) და „Yikin, Kirin, giavourdur! (გაანადგურე, გატეხე, ეს ურწმუნოები არიან!). პოლიციამ და ჯარმა არავითარი ქმედება არ მიიღეს, რადგან მათ აბსოლუტურად არ მიიღეს ბრძანება წესრიგის აღდგენის შესახებ და შემოიფარგლნენ მოვლენებზე უგუნური დაკვირვებით.
როდესაც დაახლოებით 50 000 ადამიანი შეიკრიბა, ძალაში შევიდა გეგმის შემდეგი ეტაპი: ბერძნების მთელი ქონების განადგურება და ელინიზმის წმინდა ქალაქის ყველა წმინდა ადგილის შელახვა. პოგრომისტების ლიდერებს მიეცათ მითითებები, რომ არ დაეტოვებინათ რაიმე ღირებული.
ჯოჯოხეთის წრეები
ბრბოს ნაწილი გადავიდა ისტიკლალ კადესის რაიონში, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც პერა, რომელიც კონსტანტინოპოლის ყველაზე ცნობილ სავაჭრო ცენტრად ითვლებოდა. ტერიტორიაზე 700-მდე მაღაზია იყო, მათი დიდი უმრავლესობა ბერძნების საკუთრება იყო.
პირველი მაღაზია, რომელიც თავს დაესხნენ, იყო ტაქსიმის მოედანზე მდებარე კაფე Eptalofos. ბრბო შეშლილი ხარების ნახირივით შევარდა კაფეში. გაანადგურეს ყველაფერი, რაც მათ თვალში მოჰკრა: ფანჯრები, მაგიდები, სკამები, პანელები, ჭიქები, ჭიქები.
შემდეგ ისინი თავს დაესხნენ ბერძნების კუთვნილ ქსოვილის მაღაზიას. ოთხმა მებოსტნემ გამოიყენა ტრამვაის სარკინიგზო ლიანდაგი, რომ ჩაამტვრიეს კარი და ჩაამსხვრიეს მაღაზიის ვიტრინები. რამდენიმე წუთის შემდეგ, ბრბო შევარდა შიგნით და დაიწყო ქსოვილების, თაროების და სხვა საქონლის ქუჩაში გადაყრა. საკერავი მანქანა იმავე ტრამვაის ლიანდაგის გამოყენებით დაამტვრიეს ქუჩაში ყვირილის თვალწინ. მებოსტნეების შემდეგი სამიზნე იყო ელექტრო საქონლის მაღაზია, რომლის შიგთავსი მიმოფანტული იყო მთელ ქუჩაზე.
ცოტა უფრო შორს იყო სასურსათო მაღაზია, რომლის შესასვლელშიც მოხუცი ბერძენი იდგა.
Старик с удивительным мужеством стоял перед магазином и говорил толпе: «Уходите отсюда! Мы живем в этой части шесть поколений, и вы не может беспокоить нас ". Эти слова были последними в его жизни.
ბრბო მისკენ მივარდა, რამდენიმე წუთის შემდეგ მაღაზია დაინგრა და მოხუცი ამ საშინელი ღამის პირველი მსხვერპლი გახდა. მისი ცოლი გადარჩა კუთხეში მიმალვით, მაგრამ მალევე გარდაიცვალა ღამის შოკისგან. ანალოგიურად, ბრბომ გზა განაგრძო და სათითაოდ გაანადგურა პერას ტერიტორიაზე არსებული ყველა მაღაზია. ცნობილი საკონდიტრო „კერვანი“ დიმიტრი პილავიდის, „ბეილე“ ლეთედან და კირიფსის „ესქიშეჰირი“ იანის წული…
დიდ და ძვირადღირებულ მაღაზიებში აჯანყებულებმა აბრეშუმის პერანგი, კოსტუმები და ახალი ფეხსაცმელი აიღეს და ჩაიცვეს, სანამ დესტრუქციულ საქმეს განაგრძობდნენ. ცნობილ საიუველირო მაღაზია Frangulis-ში, აჯანყებულთა ბრბომ მოაწყო ნამდვილი ბრძოლა ერთმანეთში ყველაზე ძვირფასი სამკაულების დასაკავებლად.
როდესაც ბრბო სამების ტაძარში მივიდა, ერთი წუთით ყოყმანობდნენ. მაგრამ გაურკვევლობა დაძლეული იყო, როცა ხალხისგან გაისმა ტირილი: “დაწყევლა ურწმუნოებს!”, შემდეგ კი თურქები შევიდნენ ეკლესიაში. მთელი საეკლესიო ქონება გაანადგურეს და შეურაცხყვეს.
შეშლილი ხალხის სამიზნე იყო ხატები, წმინდა ჭურჭლები და სამღვდელო სამოსი. ეკლესიის ბუჩქები და საკურთხეველი განადგურდა, როდესაც მეამბოხეების ახალი ჯგუფი ტაძრის დასაწვავად ბენზინის კონტეინერებით ეკლესიაში შეიჭრა.
До сих пор так и не ясна причина, почему погромщики не смогли сжечь церковь Святой Троицы в Пера.
პერას ტერიტორია მკვეთრად შეიცვალა რამდენიმე საათში. ქუჩები ერთგვარ სუბსტრატს დაემსგავსა, განადგურებული ნივთების ნაზავს: მანქანები, ბეწვი, საათები, ფეხსაცმელი, ზეთები, ყველი, ქსოვილები, კერძები, ტანსაცმელი, სხვადასხვა სახის საკვები და ტანსაცმელი, რომლებიც შერეული იყო ხალხის ფეხქვეშ.
ამ ღამის შემდეგ ბერძენი და სომხური ოჯახების აბსოლუტურმა უმრავლესობამ სამუდამოდ დატოვა თურქეთი. ქრისტიანთა ახალი, რეგულარული გამოსვლა კონსტანტინოპოლიდან – რამდენი იყო 1453 წლის შავი სამშაბათის შემდეგ!
მე-20 საუკუნის შუა წლებში სტამბოლში მცხოვრები 140 ათასი ბერძენიდან მხოლოდ რამდენიმე ათასი დარჩა და საბერძნეთში ახალი რეპატრიანტები გამოჩნდნენ. სად არის ახლა 1923 წლის ლოზანის შეთანხმება, რომელიც ბერძნულ თემს სტამბოლში ბინადრობის უფლებას ადგენდა? როგორც ჩანს, იმავე ადგილას, როგორც იმვროსისა და ტენედოსის კუნძულებზე ბერძნული თემების თვითმმართველობის უფლება.
ამბოხებულთა მრისხანება კონტროლიდან გამოდიოდა და ჯარს 7 სექტემბერს დილით სჭირდებოდა ჩარევა. არეულობას შეეხო თურქეთის სხვა ქალაქებიც, განსაკუთრებით იზმირი, სადაც დაზარალდნენ ქალაქში ნატოს შტაბ-ბინაში განლაგებული ბერძენი ოფიცრების ოჯახები. ამავდროულად, იზმირში განლაგებულმა ნატოს ჯარებმა, ისევე როგორც დასავლეთ ევროპის საზოგადოებამ, არჩია არ ჩარეულიყო მოვლენებში.
2000 წელს სტამბოლში მხოლოდ 2 ათასი ბერძენი ცხოვრობდა. პრინცთა კუნძულები (იმბროსი (გოკჩეადა) და ტენედოსი (ბოზკაადა)) თურქებმა დასახლდნენ 1955 წლის პოგრომის შემდეგ და იქ, შესაბამისად, დარჩა 250 და 25 ადგილობრივი ბერძენი მცხოვრები, ხოლო ბერძნულის გამოყენება სკოლასა და ადმინისტრაციაში იყო. აკრძალულია, სკოლები დაიხურა 1975 წლიდან.
თურქეთის პროგრესული მოქალაქეები კი არ ივიწყებენ თავიანთი ისტორიის სამარცხვინო ფურცლებს. 2007 წლის 7 სექტემბერს თურქულ გაზეთ „საბაჰში“ გამოქვეყნდა ერგუნ ბაბაჰანის სტატია, რომელიც მიეძღვნა ნახევარი საუკუნის წინანდელ მოვლენებს. თურქი ჟურნალისტი მწარედ წერს თურქეთის ხელისუფლების დანაშაულებებზე თავისი მოქალაქეების მიმართ: „დიდმა ქალაქმა ფერი დაკარგა, ხმა დაკარგა“ და ისტორიულ გაკვეთილებს უკავშირებს ქვეყანაში არსებულ მდგომარეობას, როდესაც ისლამიზაციის პრობლემა და ქურთი უმცირესობა მწვავედ დგას თანამედროვე თურქული საზოგადოების წინაშე.
2006 წელს დაარსდა რეზიდენტთა ეკუმენური ფედერაცია კონსტანტინოპოლი ერთობლივად გადაჭრას კონსტანტინოპოლის მცხოვრებთა 26 საზოგადოების პრობლემები, რომლებიც მდებარეობს როგორც საბერძნეთში, ისე მის ფარგლებს გარეთ. ფედერაციის შექმნის მიზანი იყო ძალისხმევის გაერთიანება ფანარის საპატრიარქოს, ჯერ კიდევ კონსტანტინოპოლში მყოფი თანამემამულეების მხარდასაჭერად და, რა თქმა უნდა, კონსტანტინოპოლის კულტურის შენარჩუნება და ახალგაზრდა თაობისთვის გადაცემა.
თურქეთი ახლა აყენებს ომის ანაზღაურების საკითხს 1923 წლის ლოზანის ხელშეკრულებით. და ვინ დააბრუნებს ათასობით ბერძენს კონსტანტინოპოლიდან და კვიპროსიდან (1974 წლის ომი)?
ამ სტატიის შექმნისას გამოყენებული იქნა მასალები ვებსაიტებიდან greecetoday.ru და პონტოს-ნიუსი.
More Stories
ჯადოსნური ნომერი 56 და კალითეას დახურული ბაზარი. ნაწილი 2
ჯადოსნური ნომერი 56 და კალითეას დახურული ბაზარი. ნაწილი 1
თურქეთმა პატრიარქ ბართლომეს პანაგია სუმელას მონასტერში მსახურება აუკრძალა.