რატომ იზრდება ცხელ ამინდში აგრესიის შემთხვევები?

მეცნიერებმა აღმოაჩინეს მტკიცებულება, რომ სითბო გავლენას ახდენს ცოცხალი არსებების ქცევაზე და, სამწუხაროდ, უარყოფითად.

მაგალითად, ამერიკული კვლევები ადასტურებენ, რომ ვირთხებში აგრესიული რეაქციები საკუთარი სახეობის წარმომადგენლების მიმართ ძლიერდება მაღალ ტემპერატურაზე.

როგორც TASS იუწყება, ექსპერიმენტის დროს მამაკაცის რამდენიმე წყვილი დაიყო ორ თანაბარ ჯგუფად და შოკირდა 2,5 mA დენით სხვადასხვა სიხშირეზე: პირველი ჯგუფი იღებდა 12 დარტყმას წუთში, ხოლო მეორე – 20. ეს განმეორდა სამჯერ. სხვადასხვა ტემპერატურა: 4.4, 21.1 და 37.7°C. აღმოჩნდა რომ ასოცირებული იყო ვირთხების მიერ გამოვლენილი აგრესია არა ელექტროშოკის სიხშირით, არამედ გარემოს ტემპერატურით: რაც უფრო ცხელოდა, მით უფრო ხშირად ავლენდნენ ცხოველები ერთმანეთის მიმართ აგრესიას (ისინი ცდილობდნენ ახლომდებარე ცხოველის დაკბენას).

მსგავსი ტენდენცია შეინიშნება ქ ძაღლები. კვლევები აჩვენებს, რომ სიცხე იწვევს მათ აგრესიულ ქცევას ადამიანების მიმართ. როდესაც ჰარვარდის ამერიკელმა მკვლევარებმა გააანალიზეს ძაღლების თავდასხმის 69,525 შემთხვევის სტატისტიკა აშშ-ს რვა ქალაქში 2009 წლიდან 2018 წლამდე, აღმოჩნდა, რომ ისინი უფრო ხშირად თავს ესხმიან ადამიანებს ცხელ ამინდში. მეცნიერთა მიერ მიღებული სტატისტიკის მიხედვით, ნათესავი -17,7 გრადუს ტემპერატურაზე ძაღლის დაკბენის რისკი ერთზე ნაკლები იყო, ხოლო 32 გრადუს ცელსიუსზე – 1,2-ზე მეტი. საშუალოდ, როგორც ექსპერტები განმარტავენ, მაღალ ტემპერატურაზე ძაღლის ნაკბენის რაოდენობა 4%-ით იზრდება.

თბილ ამინდში თევზიც კი ხდება უფრო აგრესიული: მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ ნილოსის ტილაპია (Oreochromis niloticus) უფრო აქტიურად ეჯიბრება დომინირებას წყლის ტემპერატურაზე 26°C, ვიდრე 14°C-მდე გაცხელებულ წყალში.

თუმცა სითბოს ზემოქმედებას გრძნობენ არა მხოლოდ ინსტინქტით მცხოვრები ცხოველები, არამედ ადამიანებიც. ცნობილია, რომ ადამიანის სხეული არ არის ადაპტირებული ექსტრემალურ სიცხესთან: შიდა თვითგაგრილების მექანიზმი, ოფლიანობა, კარგავს ეფექტურობას, როდესაც ტემპერატურა ძალიან მაღალი ხდება და ჰაერი ტენიანი ხდება. ამის გამო ხდება სითბური დარტყმარამაც შეიძლება გამოიწვიოს ინვალიდობა ან სიკვდილიც კი მრავალჯერადი ორგანოს უკმარისობა (თირკმელები, გული და ტვინი შეიძლება ფუნქციონირდეს). ექსპერტების აზრით, ლეტალური მაჩვენებელი არის +35°C ტემპერატურა ჰაერის 100 პროცენტიანი ტენიანობით.

ასეთ პირობებში ოფლის აორთქლება ჩერდება და ორგანიზმი გაგრილებას წყვეტს, რის შედეგადაც ყველაზე მომზადებული ადამიანიც კი, რომელიც მიეწოდება შეუზღუდავი რაოდენობით წყალს, რამდენიმე საათში იღუპება.

თუმცა, ფიზიკური ჯანმრთელობის პრობლემები არ არის ერთადერთი საშიშროება, რომელიც იწვევს უკიდურესად მაღალ ტემპერატურას.. ერთ-ერთი პრეცედენტი, რომელმაც ბიძგი მისცა ძალადობასა და მაღალ ტემპერატურას შორის კავშირის შესწავლას, არის 1967 წლის ზაფხულში შეერთებულ შტატებში რასობრივი დისკრიმინაციის შედეგად მოტივირებული ურბანული არეულობების გაჩაღება. თუ ამინდზე ვსაუბრობთ, ისინი კვლავ რჩებიან ერთ-ერთ ყველაზე „ცხელებად“ ქვეყნის ისტორიაში, მაგალითად, აიდაჰოს შტატში, ქალაქ კურ დ'ალენში, ტემპერატურა დაახლოებით +37°C შენარჩუნდა რეკორდული 16 დღის განმავლობაში. მაშინ სამი თვის განმავლობაში მთელი ქვეყნის მასშტაბით დაფიქსირდა არეულობის 160 შემთხვევა, რომელთაგან ყველაზე მნიშვნელოვანი 43 ადამიანის სიკვდილით დასრულდა.. მედიამ ამ ფენომენს უწოდა “გრძელი, ცხელი ზაფხული”, რაც ასახავს რწმენას, რომ სიცხე და ძალადობა მჭიდრო კავშირშია. მოგვიანებით ჟურნალისტების ვარაუდებმა მეცნიერული დადასტურება მიიღო.

1997 წელს ჩატარებულმა ამერიკულმა კვლევამ შეისწავლა კავშირი შეერთებულ შტატებში საშუალო წლიურ ტემპერატურასა და დანაშაულის მაჩვენებელს შორის 1950 წლიდან 1995 წლამდე და აღნიშნა, რომ წლების განმავლობაში, სადაც უფრო ცხელი დღეებია 32°C ან უფრო მაღალი ტემპერატურის პირობებში, ასევე გაიზარდა ძალადობრივი დანაშაულებისა და თავდასხმების რიცხვი. გარდა ამისა, ამერიკელმა ექსპერტებმა შენიშნეს, რომ მაღალ ტემპერატურაზე, ტერორისტული ინციდენტების სტატისტიკა თავდასხმები და მასთან დაკავშირებული სიკვდილი და მასობრივი სროლები უარესდება. 2023 წელს ჩატარებულმა ამერიკულმა კვლევამ აჩვენა მსგავსი მონაცემები: აღმოჩნდა, რომ მოულოდნელი ტემპერატურის ცვლილებები (განსაკუთრებით ზამთარში) იწვევს ამერიკულ ქალაქებში ძალადობრივი დანაშაულების რაოდენობის ზრდას. თბილ დღეებში ყაჩაღობა გაიზარდა 4%-ით, გამწვავებული თავდასხმები 9,4%-ით, ხოლო მკვლელობები 19,4%-ით წლიურ მაჩვენებელთან შედარებით.

ვარაუდობენ, რომ იმედგაცრუებული მონაცემები, სხვა საკითხებთან ერთად, იმითაც არის განპირობებული ცხელ ამინდში ადამიანები უფრო აგრესიულები ხდებიან. მაგალითად, ამერიკელი ფსიქოლოგის კრეიგ ანდერსონის კვლევამ აჩვენა, რომ ადამიანებმა შეიძლება დაიწყონ სხვა ადამიანების ქმედებების აგრესიულად აღქმა, თუ ისინი ცხარები არიან. ამის შესამოწმებლად ფსიქოლოგმა სტუდენტებს აჩვენა ოთხი ვიდეო, რომელშიც წყვილი დიალოგში ჩაერთო: პირველ ვიდეოში საუბრის ტონი ნეიტრალური იყო, ხოლო მომდევნო სამ კლიპში აჩვენა მზარდი დაძაბულობა მომხსენებლებს შორის. რესპონდენტებს უნდა შეეფასებინათ, რამდენად მტრულად იყვნენ განწყობილნი ვიდეოში მყოფი ადამიანები ერთმანეთის მიმართ. ამავდროულად, ყურების დროს სტუდენტები იმყოფებოდნენ სხვადასხვა ტემპერატურის მქონე ოთახებში: 14-დან 36°C-მდე.. შედეგად, სტუდენტებმა, რომლებიც უყურებდნენ კლიპებს უფრო ცხელ ოთახებში, ნეიტრალური კლიპიც კი შეაფასეს, როგორც მტრულად/მომაბეზრებელად.

დიდი ალბათობით, ადამიანების ეს ქცევა განპირობებულია იმით, რომ ცხელი ამინდი ზრდის სისხლში კორტიზოლის, ადრენალინის და ტესტოსტერონის რაოდენობას – ჰორმონები, რომლებიც დაკავშირებულია დომინანტურ, აგრესიულ ქცევასთან..

თუმცა, უფრო და უფრო მეტი ექსპერტი მიდრეკილია იფიქროს, რომ სიცხე მხოლოდ ათავისუფლებს ადრე დაგროვილ სტრესს.

ასე რომ, ექსპერიმენტის დროს, სადაც ადამიანები თამაშობდნენ კომპიუტერულ თამაშებს სხვადასხვა ტემპერატურის მქონე ოთახებში (მეცნიერებს სურდათ დაემტკიცებინათ, რომ რაც უფრო ცხელია ოთახი, მით მეტია ალბათობა, რომ ადამიანი აგრესიას გამოიჩენს თანაგუნდელის მიმართ), აღმოჩნდა, რომაგრესიული ქცევა შეიძლება დაკავშირებული იყოს არა მხოლოდ ტემპერატურასთან, არამედ სოციალურ გარემოებასთანაც. მკვლევარებმა საბოლოოდ დაასკვნეს, რომ „სითბო მხოლოდ ხელს უწყობს ძალადობრივი იმპულსების გამოვლინებას, მაგრამ არ იწვევს მათ პროვოცირებას“.

მეცნიერთა მიერ მოპოვებული მონაცემებით დადასტურდა, რომ სიცხე რეალურად აუარესებს ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემებს. ამგვარად უკიდურესად მაღალი ტემპერატურა ასოცირდება გაღიზიანების და დეპრესიული სიმპტომების გაზრდილ დონესთან. გარდა ამისა, სითბური ინსულტი სერიოზულ საფრთხეს უქმნის თავის ტვინს: ადამიანების 10%-დან 28%-მდე, რომლებიც განიცდიან მას, განიცდიან ხანგრძლივ კოგნიტურ ან ნევროლოგიურ დაქვეითებას. თავის მხრივ, თავის ტვინის დაზიანებამ შეიძლება გამოიწვიოს სხვადასხვა ფსიქოლოგიური აშლილობის განვითარება, როგორიცაა დეპრესია და პოსტტრავმული სტრესული აშლილობა (PTSD).

ის ასევე საშიშია ფსიქიკური ჯანმრთელობის დოკუმენტირებული პრობლემების მქონე პაციენტებისთვის. დიდი საერთაშორისო მიმოხილვის კვლევამ აჩვენა, რომ მაღალმა ტემპერატურამ და ულტრაიისფერი გამოსხივების მაღალმა დონემ შეიძლება გამოიწვიოს რეციდივები ბიპოლარული აშლილობის მქონე ადამიანებში. გარდა ამისა, მაღალი ტემპერატურა ამძიმებს შიზოფრენიის სიმპტომებს, განწყობის სხვადასხვა დარღვევას და შფოთვას.

სიცხის კიდევ ერთი სამწუხარო შედეგია თვითმკვლელობების რაოდენობის ზრდა, რაც 1979 წლიდან 2016 წლამდე 60 ქვეყანაში სუიციდის სტატისტიკის ანალიზმა აჩვენა.

შეშფოთების კიდევ ერთი მიზეზი არის მედიკამენტების გამოყენება, რომლებსაც ადამიანები იღებენ ფსიქიკური აშლილობების მოსაგვარებლად. ბევრი წამლები უარყოფითად მოქმედებს სხეულის უნარზე, გაუმკლავდეს სიცხეს, რაც აქცევს ადამიანებს, რომლებიც მკურნალობენ უფრო დაუცველს სითბური ინსულტის მიმართ: წამლები უბრალოდ ბლოკავს ოფლიანობას, ამიტომ ორგანიზმი სათანადოდ ვერ გაცივდება. შედეგი არის ორგანოთა უკმარისობის და სიკვდილის რისკის გაზრდა.

ზაფხულის ცხელ თვეებში ქვეითდება ადამიანების პროდუქტიულობა და შემეცნებითი შესაძლებლობები. გარდა ამისა, სითბო უარყოფითად მოქმედებს პროდუქტიულობაზე. ამერიკელმა და ფინელმა მეცნიერებმა დაადგინეს ოფისში ტემპერატურა დამოკიდებულია თანამშრომლების მუშაობაზე. აღმოჩნდა, რომ ის თანდათან ცვენას იწყებს, თუ სამუშაო ოთახში ჰაერი გაცხელდება 23-24°C-მდე. ხოლო +30°C ტემპერატურაზე ის რეკორდულ 8,9%-მდეც კი ეცემა. მსგავსი შედეგები მიიღეს ინდოელმა ექსპერტებმა. მათი გათვლებით, თუ საშუალო წლიური ტემპერატურა ერთი გრადუსით მოიმატებს, შიდა წარმოების მოცულობა 2,1%-ით შემცირდება, რაც თანამშრომლების წინა ტემპს ვერ უმკლავდება.

როგორ მოქმედებს სიცხე ფსიქიკაზე: სამეცნიერო დასკვნები

ადამიანის ორგანიზმი სიცხეს ადვილად ვერ იტანს. ორგანოს ფუნქციონირებისთვის ოპტიმალური ტემპერატურის შესანარჩუნებლად, დაახლოებით +37 °C, მან უნდა იმუშაოს საგანგებო რეჟიმში: გაზარდოს ოფლიანობა და ამით გაცივდეს კანის ზედაპირი. ამ პროცესში მნიშვნელოვანი მიკროელემენტები გამოიყოფა ორგანიზმიდან და იზრდება დეჰიდრატაციის რისკი. მაგრამ სითბო გავლენას ახდენს არა მხოლოდ სხეულზე, არამედ ტვინზე და ფსიქიკაზე. ჩვენ გეტყვით რა ვიცით ამის შესახებ.

განწყობა უარესდება და შფოთვა იზრდება
სითბო ზრდის შფოთვის დონეს, ამცირებს სტრესის წინააღმდეგობას და განწყობის ცვალებადობას. ამის ერთ-ერთი შესაძლო მიზეზი ძილის ნაკლებობაა. კვლევებმა აჩვენა, რომ ცხელი ამინდი ართულებს ადამიანებს დაძინებას და ძილი უფრო ზედაპირული და წყვეტილი ხდება.

2017 წელს ამერიკელმა მეცნიერებმა გააანალიზეს 9 წლის განმავლობაში 765 ათასი ადამიანის მონაცემები და დაადგინეს, რომ საშუალო თვიური ღამის ტემპერატურის 1 გრადუსი ცელსიუსით მატება თვეში დამატებით სამ ღამეს დაუღალავ ძილს იძლევა. დანიაში ჩატარებულმა სხვა კვლევამ აჩვენა, რომ ღამით, როდესაც ტემპერატურა 30°C-ზე მაღლა იწევდა, ადამიანებს 14 ძვირფასი წუთით ნაკლებს ეძინათ.

პროდუქტიულობა და შემეცნებითი შესაძლებლობები მცირდება
კვლევებმა აჩვენა, რომ სკოლის მოსწავლეებსა და სტუდენტებს სიცხეში სწავლა უფრო უჭირთ: ისინი ჩვეულებრივზე ნელა იმახსოვრებენ ინფორმაციას, უფრო ხშირად იფანტებიან და გამოცდებსა და ტესტებზე უარესად აკეთებენ. კოგნიტური ფუნქციების დაქვეითება დაკავშირებულია იმ ფაქტთან, რომ სიცხეში ტვინი ხარჯავს მეტ რესურსს სხეულის გაგრილებისთვის და უბრალოდ არ არის საკმარისი რესურსი სხვა პროცესებისთვის.

აგრესიის დონე იზრდება
სიცხის კიდევ ერთი შედეგია გაღიზიანება და აგრესიულობა. ეს ზრდის კონფლიქტების რაოდენობას. მიზეზი დიდი ალბათობით ის არის, რომ მაღალი ტემპერატურის გამო ადამიანის ორგანიზმში კორტიზოლის, ადრენალინის და ტესტოსტერონის დონე იზრდება. ეს კოქტეილი უფრო გაღიზიანებულს და აგრესიულს გვხდის.

Source link