ქრისტიანობის მთავარი მოძღვრებაა მაცხოვრის მკვდრეთით აღდგომის რწმენა. 2024 წელს მართლმადიდებლები აღდგომის მთავარ საეკლესიო დღესასწაულს ანუ ქრისტეს აღდგომას 5 მაისს აღნიშნავენ.
იგი ეძღვნება იესო ქრისტეს აღდგომას, მოვლენას, რომელიც ცენტრალური სასულიერო ისტორიაა. მის შესახებ ინფორმაციას ოთხივე სახარება შეიცავს – მათეს, მარკოზის, ლუკასა და იოანეს.
დღესასწაულმა მიიღო სახელი სიტყვიდან “პასექი”, რომელიც ებრაულიდან თარგმნა ნიშნავს “გავლას”, “გავლას”. (აქედან – პასექი, ებრაული პასექი, იგი აღინიშნება ებრაელი ხალხის ეგვიპტიდან გამოსვლის ხსოვნის ნიშნად). მართლმადიდებლურ ტრადიციაში სიტყვამ განსხვავებული მნიშვნელობა შეიძინა – “გადავლა სიკვდილიდან სიცოცხლეში, მიწიდან ზეცაში”.
დღესასწაულის თარიღი გამოითვლება ყოველწლიურად მთვარის მზის კალენდრის მიხედვით, ეუბნება euronews. 325 წელს ნიკეაში ქრისტიანული ეკლესიების პირველი მსოფლიო კრების გადაწყვეტილებით, აღდგომა უნდა აღინიშნოს ებრაულის შემდეგ – გაზაფხულის ბუნიობის შემდეგ მომავალი პირველი სავსემთვარეობის შემდეგ უახლოეს კვირას. თუ სავსე მთვარე მოდის შაბათს ან კვირას, იგი აღინიშნება მომდევნო კვირას.
მაშასადამე, დღესასწაულს არ აქვს ფიქსირებული კალენდარული თარიღი და ყოველწლიურად სხვადასხვა დღეებში მოდის – ჩვეულებრივ 4 აპრილიდან 8 მაისამდე (22 მარტიდან 25 აპრილამდე იულიუსის კალენდრის მიხედვით, ან ძველი სტილით). მათ გამოსათვლელად გამოიყენება სპეციალური ტექნიკა (პასქალია), რომელიც ემსახურება როგორც აღდგომის, ასევე მასზე დამოკიდებული საეკლესიო დღესასწაულებისა და მარხვის განსაზღვრას.
კათოლიკეებსა და მართლმადიდებლებს შორის აღდგომის აღნიშვნის თარიღები განსხვავდება, რადგან დასავლელი ქრისტიანები იყენებენ გრიგორიანულ კალენდარს, ხოლო აღმოსავლელი ქრისტიანები იულიუსის კალენდარს. როგორც წესი, კათოლიკეები დღესასწაულს უფრო ადრე აღნიშნავენ, მაგრამ ზოგჯერ კათოლიკური და მართლმადიდებლური აღდგომა ერთმანეთს ემთხვევა (ბოლოს ეს მოხდა 2017 წელს).
თავად აღდგომის მომენტი არ არის აღწერილი ახალი აღთქმის კანონიკურ ტექსტებში. წმინდა წერილი, ისევე როგორც ზოგიერთი აპოკრიფული წყარო, მოგვითხრობს მხოლოდ ამ ბიბლიურ სასწაულთან დაკავშირებულ მოვლენებზე.
მაცხოვრის გარდაცვალების შემდეგ, იოსებ არიმათიელმა, სინედრიონის წევრმა და ქრისტეს საიდუმლო მოწაფემ, მიმართა რომაელ გამგებელს, იუდეის პროკურორ პონტიუს პილატეს, მიცვალებულის ცხედრის აღების თხოვნით. ნებართვის მიღების შემდეგ, იოსებმა დამარხა იესო თავის საძვალეში, რომელიც მდებარეობდა გოლგოთას ბაღში და გადაკეტა სამარხის შესასვლელი მძიმე ქვის ფილებით. მაცხოვრის ცხედარი დაკრძალეს პარასკევს (წმინდა, ანუ დიდ პარასკევს), ებრაელთა პასექის წინა დღეს.
მესამე დღის გამთენიისას, იესოს მოწაფეები, რომლებიც მასთან ერთად ჩავიდნენ იერუსალიმში გალილეიდან, გამოქვაბულში გაემართნენ. სურდათ მიცვალებულის ცხედარი სპეციალური საკმეველით (სარკეით) რიტუალურად ეცხოთ. საფლავთან მიახლოებისას ქალებმა დაინახეს, რომ შესასვლელში ქვა გადატანილი იყო და საძვალე ცარიელი იყო. მასში დარჩა მხოლოდ სამგლოვიარო სამოსელი და შარფი, რომლითაც ებრაელები მიცვალებულს სახეს ფარავდნენ. ქრისტეს მიმდევრებმა პირველებმა შეიტყვეს მკვდრეთით აღდგომის სასწაული და აცნობეს მის დანარჩენ მოწაფეებს. დღეს, როდესაც ეს მოვლენები მოხდა, ახლა კვირას უწოდებენ.
მაცხოვრის მკვდრეთით აღდგომის რწმენა ქრისტიანობის ძირითადი მოძღვრებაა. ითვლება, რომ ქრისტემ, რომელიც ჯვარზე მოკვდა და სამი დღის შემდეგ აღდგა, თავად სიკვდილზე გამარჯვება მოიპოვა.
მაცხოვრის მოსვლამდე, ქრისტიანული მოძღვრების თანახმად, სამოთხის კარი დაკეტილი იყო ყველა ადამიანისთვის: ცოდვილებიც და მართალნიც ჩავარდნენ ქვესკნელში. მისი გარდაცვალებიდან მეორე დღეს (ანუ დიდ შაბათს, ან დიდ შაბათს) იესო ქრისტე ჩავიდა ჯოჯოხეთში და გაათავისუფლა მისგან ძველი აღთქმის მართალთა სულები და პირველი ადამიანები – ადამი და ევა. მაცხოვარმაც გაუხსნა გზა სამოთხეში მის მორწმუნეებს.
ჯოჯოხეთში ჩასვლის მოძღვრება ეფუძნება წმინდა წერილის რამდენიმე ტექსტს, პირველ რიგში პეტრე მოციქულის წერილს. მორწმუნეებს ახსოვთ ქრისტეს ჯოჯოხეთში ჩასვლა აღდგომის წინა კვირაში (ქრისტეს ვნება) ღვთისმსახურების დროს.
დღესასწაულისთვის მზადება იწყება დიდი კვირით – დიდმარხვის ბოლო კვირაში. ყოველი დღე ეძღვნება დედამიწაზე იესო ქრისტეს ბოლო დღეების მოგონებებს. საეკლესიო კალენდარში განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს ხუთშაბათს, პარასკევს და შაბათს. დიდ ხუთშაბათს, უპირველეს ყოვლისა, უკავშირდება საიდუმლო ვახშმის მოგონება, რომლის დროსაც ქრისტემ დაადგინა მთავარი საეკლესიო საიდუმლო – წმიდა ზიარება. ამიტომ, ამ დღეს მორწმუნეები მოდიან ტაძარში და ზიარებენ. ტაძრებში საღვთო მსახურების დროს ტარდება სპეციალური რიტუალი (რიტუალი): ეპისკოპოსი რეცხავს ფეხებს 12 მღვდელს ან ბერს, იმის ხსოვნას, თუ როგორ დაბანა ქრისტემ ფეხები თავის მოწაფეებს, უჩვენებს მათ თავმდაბლობის მაგალითს. გარდა ამისა, ამ დღეს ჩვეულებრივია სახლის დალაგება, სააღდგომო ნამცხვრების ცხობა და კვერცხების შეღებვა.
დიდ პარასკევს მორწმუნეები იხსენებენ იესო ქრისტეს ჯვარცმას და მოწამეობას საღამოს, წირვა-ლოცვა აღევლინება საფლავში მწოლიარეს; შემდეგ სასულიერო პირებმა წაიკითხეს კანონი „გოდება ღვთისმშობლისა“. დიდი პარასკევი წელიწადის ერთადერთი დღეა, როდესაც ეკლესიები ზარებს არ რეკავს. განსაკუთრებით მკაცრი მარხვა ინიშნება საკვებისგან სრულ თავშეკავებამდე.
შაბათი არის მარხვის ბოლო დღე და ამავე დროს აღდგომის წინა დღე. ეკლესიას ახსოვს ქრისტეს დაკრძალვა და ჯოჯოხეთში ჩასვლა, საიდანაც მან მართალთა და პირველ ადამიანთა სულები გამოიყვანა. მართლმადიდებლურ ეკლესიებში, აღდგომის წირვამდე, მრევლი ელიან წმინდა ცეცხლს, რომელსაც სასულიერო პირები იერუსალიმის წმინდა სამარხის ეკლესიიდან აწვდიან. მისგან საეკლესიო სანთლები ენთება;
ორმოცი დღე – აღდგომიდან ამაღლებამდე – საეკლესიო კანონებში დღესასწაულად ითვლება, მაგრამ პირველი კვირა ყველაზე საზეიმოდ აღინიშნება. მას უწოდებენ ნათელს, ისევე როგორც მის თითოეულ დღეს და აღინიშნება “როგორც ერთი დღე”. ამ დროს ყოველდღიურად იმართება საზეიმო წირვა, იხსნება სამეფო კარები (კარები სამსხვერპლოზე), რომლებიც ჩვეულებრივ დღეებში იკეტება და ყველგან ზარები რეკავს.
აღდგომის საზეიმო წირვა იწყება აღდგომის კვირას, ჩვეულებრივ, დაახლოებით 23:00 საათზე და გრძელდება რამდენიმე საათის განმავლობაში. მის პირველ ნაწილს შუაღამის ოფისი ჰქვია. ამ დროს საკურთხეველში ტახტზე სამოსელი იდება, რომელიც იქ 40 დღე დარჩება უფლის ამაღლებამდე.
დღესასწაულის დაწყებას ზარების რეკვა – სასიხარულო ამბავი აუწყებს. ზუსტად შუაღამისას იწყება საზეიმო ადრეული წირვა (მატინსი). ზარების რეკვის თანხლებით სასულიერო პირები და მრევლი ტაძრის ირგვლივ მსვლელობას სამჯერ აკეთებენ (ჯვრის მსვლელობა) – მზის საწინააღმდეგოდ ან საათის ისრის საწინააღმდეგოდ, რაც სიმბოლოა მკვდრეთით აღდგომისკენ მიმავალ გზაზე. ამავდროულად, მსვლელობა ასევე სიმბოლურად იმეორებს მსვლელობას ქრისტეს საფლავზე მირონცხებული ქალების, რომლებმაც პირველებმა შეიტყვეს აღდგომის სასწაულის შესახებ.
ღვთისმსახურების დროს იკითხება აღდგომის მილოცვა და მასზე პასუხი: „ქრისტე აღდგა“ და „ჭეშმარიტად აღდგა“.
შემდეგ აღავლენენ საღმრთო ლიტურგიას და აკურთხებენ სპეციალურ პურს – არტოს (ბერძნულიდან „საფუვრიანი პური“) ან „მთლიანი პროსფორა“. ეს იმ პურის სიმბოლოა, რომელიც მოციქულებმა ტრაპეზის დროს უტოვებდნენ თავიანთ უხილავ მოძღვარს. მართლმადიდებლური ტრადიციის თანახმად, არტოსი არის მაღალი მრგვალი პური ჯვრის გამოსახულებით და ეკლის გვირგვინით ან უფლის აღდგომის ხატით. კაშკაშა კვირის მსახურების დროს პური ეკლესიაში დევს ლექტორზე კანკელის წინ, ხოლო მსახურებებს შორის – ღია სამეფო კარის წინ ან ქრისტეს ხატის წინ. ჯვრის მსვლელობისას, რომელიც აღდგომის კვირაში ყოველდღე ტარდება, არტოსი ტაძარში შემოაქვთ, შემდეგ კი თავდაპირველ ადგილს აბრუნებენ. ნათელ შაბათს ნაკურთხი პური ნაწილდება ღვთისმსახურების ყველა მონაწილეს შორის.
სააღდგომო წირვის ძირითადი ფერებია თეთრი და წითელი: პირველი სიმბოლოა ღვთაებრივი სინათლის, მეორე – ღვთის სიყვარული კაცობრიობის მიმართ.
შაბათს ეკლესიები იწყებენ სააღდგომო ნამცხვრების, სააღდგომო ხაჭოსა და ფერადი კვერცხების კურთხევას. სააღდგომო ტორტი არის არტოსის ხელნაკეთი ანალოგი – ცილინდრული პური, რომელიც მზადდება კარაქის ცომისგან. ცხვება ქიშმიშით, დაშაქრული ხილით, ჩირით, თხილით, შოკოლადით და სხვა. სააღდგომო ტრაპეზის დროს ნაკურთხი სააღდგომო ნამცხვარი, ისევე როგორც არტოსი, მორწმუნეებისთვის მათ გვერდით უფლის ყოფნის სიმბოლოა.
აღდგომა მზადდება ხაჭოსგან დამსხვრეული პირამიდის სახით – საფლავის ანალოგიით, რომელშიც იესოს ცხედარი იწვა. აღდგომის თავზე უნდა იყოს ასოები „ХВ“, რაც ნიშნავს მისალმებას „ქრისტე აღდგა“, გვერდებზე უნდა იყოს გამოსახული ჯვარი, შუბი, ყვავილები და უფლის ტანჯვისა და აღდგომის სხვა სიმბოლოები. .
კვერცხის შეღებვის ჩვეულება გავრცელებული იყო აღმოსავლეთ სლავებში ქრისტიანობის დაბადებამდეც და ასოცირდება გაზაფხულის წარმართულ კულტებთან. ქრისტიანულმა ტრადიციამ ამას ახალი მნიშვნელობა შესძინა: სააღდგომო კვერცხი სიცოცხლის სიმბოლოა, ხოლო ნაჭუჭის წითელი ფერი არის ქრისტეს სისხლი, დაღვრილი ადამიანების გადარჩენისთვის. ერთ ფერში („კრაშენკი“) და შაბლონებით შეღებილ კვერცხებს, როგორც წესი, აჩუქებენ ნათესავებსა და სტუმრებს.
აღდგომაზე კვერცხების კურთხევის ტრადიცია ხშირად წმინდა მარიამ მაგდალინელის იგავს უკავშირდება. რომში ჩასვლისას მან იმპერატორ ტიბერიუსს უბრალო ქათმის კვერცხი აჩუქა. კითხვაზე, თუ რას ნიშნავდა ეს საჩუქარი, მარიამმა უპასუხა, რომ ეს სიმბოლოა ქრისტეს აღდგომასა და კაცობრიობის აღორძინებას მარადიული სიცოცხლისთვის. იმპერატორმა თქვა, რომ მხოლოდ იმ შემთხვევაში დაიჯერებდა აღდგომას, თუ თეთრი კვერცხი გაწითლდებოდა. შემდეგ კი კვერცხის ნაჭუჭმა ფერი იცვალა.
მართლმადიდებლური კანონების თანახმად, აღდგომაზე არ უნდა წახვიდეთ სასაფლაოზე და შეასრულოთ პანაშვიდი, რადგან ეს დღე ითვლება აღორძინების დღესასწაულად. ეკლესია გვირჩევს საყვარელი ადამიანების საფლავების მონახულებას აღდგომის კვირის შემდეგ პირველ სამშაბათს, რომელიც ცნობილია როგორც რადონიცა.
More Stories
იპოვეს იოანე რუსის მარჯვენა ხელი
იმპერიული წყვილის მანკიერებები და ჩვევები
ფანარის არქონტები ათენში რელიგიურ თავისუფლებაზე იმსჯელებენ