დაიწყებენ თუ არა უკრაინაში პენსიების აღებას? სახელმწიფო აპირებს პენსიონერების მთხოვნელად დაყენებას

უკრაინა გეგმავს საპენსიო გადახდის შეწყვეტის საფუძვლების სიის კორექტირებას, მათ შორის საზღვარგარეთ მცხოვრებ პენსიონერებს. რა თქმა უნდა, გაზრდის მიმართულებით. ამავდროულად, ზოგიერთი მომავალი სიახლე, რბილად რომ ვთქვათ, გასაკვირია.

გამოცემა “აპოსტროფი” მიხვდა უმაღლეს რადას მიერ შემოთავაზებულ ახალ საკანონმდებლო ინიციატივებში და რატომ არის ზოგიერთი მათგანი უბრალოდ მიუღებელი როგორც პენსიონერებისთვის, ასევე სახელმწიფოსთვის. რა „გაუმჯობესებები“ ელით უკრაინელ პენსიონერებს უახლოეს მომავალში?

პენსიების გადაუხდელობის ახალი მიზეზები

2022 წლის 24 თებერვალს რუსეთის შემოჭრის შემდეგ უკრაინაში გააქტიურდა მრავალი ხელშეკრულების შეწყვეტის პროცესი, რომელიც მას აკავშირებდა ოკუპანტ ქვეყანასთან. მაგალითად, შეწყდა ის, რაც არეგულირებდა პენსიების გადახდას იმ მოქალაქეებისთვის, რომლებიც ოდესღაც მუშაობდნენ რუსეთის ფედერაციაში.

გარდა ამისა, უკრაინა გამოვიდა შეთანხმებიდან დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობის (დსთ) წევრი ქვეყნების მოქალაქეების უფლებების გარანტიების შესახებ პენსიების სფეროში. ამის გამო გაქრა პენსიის მინიჭების საფუძველი სომხეთში, ბელორუსიაში, ყაზახეთში, ტაჯიკეთში, ყირგიზეთში, თურქმენეთსა და უზბეკეთში სამუშაო გამოცდილების მქონე მოქალაქეებისთვის.

საჭირო იყო საკითხის გადაწყვეტა შიდა უკრაინის კანონმდებლობით. შესაბამისი დოკუმენტი უმაღლეს რადას მინისტრთა კაბინეტმა წარუდგინა და პირველი მოსმენით უკვე მიღებულია. პრეზიდენტის მიერ ხელმოწერილი კანონის საბოლოო მიღების შემდეგ, პენსიონერები, რომლებიც მუშაობდნენ სსრკ-ს ყოფილ რესპუბლიკებში, იგივე პენსიების მიღებას შეძლებენ, რაც ადრე იყო. მაგრამ არის გამონაკლისებიც.

პირებს, რომლებიც ოკუპირებულ ტერიტორიებზე ყოფნისას მსახურობდნენ რუსეთის ჯარში, უსაფრთხოების უწყებებში, შინაგან საქმეთა სამინისტროში ან 2014 წლის 19 თებერვლის შემდეგ საოკუპაციო ადმინისტრაციების მიერ შექმნილ ნებისმიერ სამთავრობო ორგანოში, სამუშაო გამოცდილება არ ჩაითვლება. და არა მხოლოდ იმ პერიოდებისთვის, როდესაც ადამიანი უშუალოდ იყო აგრესორის სამსახურში, არამედ ზოგადად ოკუპაციის მთელი პერიოდის განმავლობაში. ანუ, თუ ადამიანმა ერთი წელი იმუშავა ადგილობრივ გამგეობაში, შემდეგ დატოვა და გადავიდა სხვა სამსახურში, მისი სამუშაო გამოცდილება არც იქ და არც იქ არ ჩაითვლება პენსიის დაანგარიშებისას.

კანონპროექტი ასევე შეიცავს არაერთ დებულებას, რომელიც ეხება საპენსიო უზრუნველყოფის სხვა საკითხებს და ბევრ კითხვას აჩენს, წერს გამოცემა. პაველ როზენკო, სოციალური პოლიტიკის ყოფილი მინისტრი და უკრაინის ვიცე-პრემიერი, ამბობს:

„ბოლო დროს, ჩვენს კანონმდებლობაში ხშირად გამოიყენება ტექნიკა, როდესაც კანონპროექტი ეძღვნება სწორ საკითხებს და შეიცავს სწორ ნორმებს, მაგრამ მათ გარდა, ტექსტში შედის დებულებები, რომლებიც არ უკავშირდება სათაურში მითითებულ თემას და საკამათოა. საზოგადოებრივი აღქმის თვალსაზრისი“.

ვის ჩამოართმევენ პენსიას?

კანონპროექტი აფართოებს საპენსიო გადახდის შეწყვეტის საფუძვლების ჩამონათვალს, კერძოდ, იმ შემთხვევაში, თუ:

1. პენსიონერის მოთხოვნით საზღვარგარეთ დროებითი ცხოვრება პენსიის გადახდის შეწყვეტის მიზნით;
2. თუ პირი კანონით დადგენილი წესით აღიარებულია უგზო-უკვლოდ დაკარგულად ან გარდაცვლილად;
3. თუ პენსიონერს მინიჭებული აქვს განსაკუთრებულ გარემოებებში უგზო-უკვლოდ დაკარგული პირის სტატუსი, უკრაინის კანონის „განსაკუთრებულ ვითარებაში უგზო-უკვლოდ დაკარგული პირების სამართლებრივი მდგომარეობის შესახებ“;
4. თუ პენსია ზედიზედ 6 თვე არ იქნა მიღებული ორგანიზაციებში, რომლებიც იხდიან და ახორციელებენ პენსიებს, ან თუ საბანკო დაწესებულებებში ზედიზედ 6 თვის განმავლობაში არ განხორციელებულა ხარჯვითი ოპერაციები მიმდინარე ანგარიშებზე, რომლებზეც იხდიან პენსიებს;
5. თუ პენსიის მიმღებებს კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში არ გაუვლიათ ფიზიკური იდენტიფიკაცია.

ახლა კი ცოტა ნიუანსების შესახებ. მხოლოდ უგზო-უკვლოდ დაკარგული პირების შესახებ დებულებები ჩანს ლოგიკური. თუ ადამიანი დიდხანს არ არის და არ არის ცნობილი სად არის ან ცოცხალია თუ არა, მაშინ გარემოებების გარკვევამდე პენსიის გადახდის შეწყვეტა კითხვებს არ აჩენს. დანარჩენი დებულებები არც ისე ნათელია.

მაგალითად, ძნელი წარმოსადგენია უცხოეთში მყოფი ადამიანი, რომელიც თავისი ნებით მიდის უკრაინის საკონსულოში და დაწერს განცხადებას: „გთხოვთ, აღარ გადამიხადოთ პენსია“. სავარაუდოდ, ეს პუნქტი კანონში რაღაც „საიდუმლო“ მიზნით შევიდა. იქნებ მომავალში ხელისუფლება აპირებს როგორმე წაახალისოს თანამოქალაქეები მსგავსი განცხადებების დაწერაზე?

ყველაზე მეტ კითხვებსა და აღშფოთებას იწვევს დებულებები გადახდების შეწყვეტის შესახებ, თუ პირმა 6 თვის განმავლობაში პენსია ანგარიშიდან არ ამოიღო. უფრო მეტიც: ამ დროის განმავლობაში უკვე გადახდილი თანხა იძულებით ამოიღება პენსიონერის ანგარიშიდან და გადაირიცხება საპენსიო ფონდში.. როზენკო ამბობს:

„ასეთი დებულება გულწრფელად არაკონსტიტუციურია, რადგან მოქალაქეს გადახდილი პენსია მისი საკუთრებაა და კონსტიტუციის თანახმად, მას აქვს უფლება განკარგოს ის, როგორც მიზანშეწონილად მიაჩნია. სახელმწიფოს კი არავითარი უფლება არა აქვს. უთხარი მას, როგორ უნდა გააკეთოს ეს: ამოიღოს ფული ანგარიშიდან ან დაზოგოს, განახორციელოს გადახდები, გადარიცხოს სხვა ადამიანებზე და ა.შ.

კანონპროექტის მიხედვით, თუ მოქალაქე აღმოაჩენს, რომ მისი ანგარიშიდან საპენსიო ფონდები გაქრა, მას საშუალება აქვს საპენსიო ფონდს მიმართოს თანხის დაბრუნებისთვის. ხოლო თუ ჩეკით დადგინდება, რომ ასეთი საფუძველი არსებობს, თანხა ანგარიშზე დაბრუნდება. როზენკო კომენტარს აკეთებს:

„ამგვარად, სახელმწიფო მყისიერად აყენებს პენსიონერს მთხოვნელად, ჯერ გაფრთხილების გარეშე ართმევს ფულს, შემდეგ კი პენსიონერი უნდა მივიდეს საპენსიო ფონდში, დადგეს რიგში, დაუმტკიცოს რამე ჩინოვნიკებს და მოითხოვოს უკან დაბრუნება. სახელმწიფოს მიერ მისთვის წაღებული ფული. თუ თანამდებობის პირი ეთანხმება მტკიცებულებებს, მან შეიძლება გადაწყვიტოს შერჩეული თანხების დაბრუნება. ან არ მიიღოს…“

ექსპერტი განმარტავს, რომ არსებობს მრავალი ცხოვრებისეული სიტუაცია, როდესაც ადამიანმა შეიძლება გარკვეული დროით არ ისარგებლოს საპენსიო ანგარიშით. მაგალითად, თუ ის ცხოვრობს ბავშვებთან, რომლებიც უზრუნველყოფენ მის სასიცოცხლო საჭიროებებს. ყოფილი სახალხო დეპუტატი, ექსპერტი სოციალურ საკითხებში ანდრეი პავლოვსკი დასძენს:

„ან, მაგალითად, ადამიანი დარჩა ოკუპირებულ ტერიტორიებზე. მას მოკლებულია უკრაინული ბარათით სარგებლობის შესაძლებლობა, თავისუფალ ტერიტორიაზე გამგზავრება დაკავშირებულია მის სიცოცხლესთან დაკავშირებულ საფრთხესთან. მაგრამ მას მაინც აქვს პენსიისა და პენსიის უფლება. შეძლოს დეოკუპაციის შემდეგ გამოიყენოს ანგარიშზე არსებული თანხა და არ დადგეს რიგში საპენსიო ფონდში და ცდილობდეს დააბრუნოს ის, რაც მას სახელმწიფომ წაართვა“.

პაველ როზენკო ასევე ხაზს უსვამს, რომ კანონპროექტის ამ დებულების გამო გარდაცვლილი პენსიონერთა მემკვიდრეებს შესაძლოა პრობლემები შეექმნათ:

„მემკვიდრეობის ფორმირებას ექვს თვეზე მეტი სჭირდება. ამასობაში თანხები უმოქმედოა ანგარიშზე. და ახალი კანონის მიხედვით, სახელმწიფო უბრალოდ წაართმევს მათ. ამიტომ, როცა მემკვიდრეები საბოლოოდ დაასრულებენ. საჭირო საბუთები, ისინი აღმოაჩენენ, რომ ფული უკვე არ არის და იძულებულნი იქნებიან გაიარონ რთული ბიუროკრატიული პროცედურები, რათა დააბრუნონ. მეტიც, არ არის დარწმუნებული, რომ ეს ძალისხმევა შედეგს გამოიღებს“.

კანონის ორაზროვანი დებულებები ბევრ კითხვას ბადებს – რატომ? სავარაუდოდ, ამ გზით ხელისუფლება ცდილობს დაზოგოს საპენსიო ფონდიდან და შექმნას „ფიუზა“, რათა უკვე დაღუპულებს პენსიები არ გადაუხადოს. როზენკო ამბობს:

„მაგრამ ეს არის ფიქტიური პრობლემა. ჩვენ არასდროს გვქონია ამ მხრივ არანაირი პრობლემა. ადგილობრივი ხელისუფლება, რომელიც დაარეგისტრირებს გარდაცვალების ფაქტს, ავტომატურად აცნობებს საპენსიო ფონდს. 2015-2017 წლებში მე, როგორც მინისტრმა, გადავამოწმე ეს სისტემა. და იქ. იყო არა, პრაქტიკულად არ არის არც ერთი შემთხვევა, როცა არ მუშაობდა“.

თეორიულად, რა თქმა უნდა, შეიძლება არსებობდეს გარკვეული სქემები, სადაც ადგილობრივი ჩინოვნიკები მალავენ პენსიონერების გარდაცვალების ფაქტებს, რათა ჯიბეში გადაიხადონ. მაგრამ ეს უკვე დანაშაულია, რომელიც გათვალისწინებულია არა საპენსიო კანონმდებლობით, არამედ სისხლის სამართლის კოდექსით, შეახსენებს როზენკოს:

გარდა ამისა, მთავრობის მიერ შემოთავაზებული წესი ამ პრობლემას არ წყვეტს, რადგან იქ, სადაც ასეთი სქემა არსებობს, ანგარიშიდან თანხა დროულად და სრულად იხსნება.

უკრაინის ფარგლებს გარეთ მცხოვრები პენსიონერებისთვის

კანონპროექტი აწესებს საზღვარგარეთ პენსიონერების ფიზიკური იდენტიფიკაციის პროცედურას. წელიწადში ერთხელ, თითოეულმა მათგანმა უნდა დაადასტუროს თავისი ვინაობა: პირადად მიაწოდოს დოკუმენტები უკრაინის საკონსულო ოფისებს ან საპენსიო ფონდის ელექტრონული სერვისების პორტალზე Diya-ს აპლიკაციაში გენერირებული ელექტრონული ხელმოწერის გამოყენებით. თუ მოქალაქემ არ გაიარა ასეთი იდენტიფიკაცია ერთი წლის განმავლობაში, ეს გახდება გადახდის შეწყვეტის საფუძველი. პაველ როზენკო განმარტავს:

„ასეთი გადაწყვეტილების ლოგიკა ნათელია. დღეს ჩვენი მოქალაქეები მიმოფანტულნი არიან მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში. და ჩვენ არ შეგვიძლია იმედი ვიქონიოთ, რომ ყველა ამ ქვეყნის ხელისუფლება აცნობებს უკრაინის მთავრობას მათი გარდაცვალების შესახებ. ამიტომ, ჩვენ უნდა შემოვიტანოთ პერიოდული იდენტიფიკაცია. რათა გავიგოთ ვის სჭირდება პენსიის გადახდა“.

თუმცა ტექნიკურად ეს არც ისე ადვილი იქნება. მილიონობით ადამიანმა დატოვა უკრაინა. ზოგიერთ ქვეყანაში უკრაინელი პენსიონერთა რაოდენობა შეიძლება გაიზომოს ათეულობით და ასობით ათასით. ანდრეი პავლოვსკი ამბობს:

„ძალიან რთულია იმის იმედი, რომ პენსიონერები მასობრივად ისარგებლებენ ელექტრონული შესაძლებლობებით. ბევრ მათგანს არ აქვს საკმარისად მოწინავე სმარტფონები. გარდა ამისა, ხანდაზმულებს ხშირად უჭირთ ახალი ტექნოლოგიების დაუფლება. ამიტომ, ბევრი მათგანი იძულებული გახდება პირადად დაუკავშირდეს. უკრაინის საკონსულოები. და “ქვეყნებში, სადაც ბევრი ჩვენი პენსიონერია, ამან შეიძლება გამოიწვიოს უზარმაზარი რიგების ფორმირება. ამიტომ, საჭირო იქნება სპეციალური ინფრასტრუქტურის შექმნა და საკონსულოების პერსონალის გაზრდა ამ პროცედურის განსახორციელებლად. თუმცა. ნაკლებად სავარაუდოა, რომ მთავრობა ამას გააკეთებს“.

ექსპერტი დარწმუნებულია, რომ კანონმდებლობაში შემოტანის შემდეგ ახალი ნორმები გამოიწვევს სასამართლო პროცესების ზვავს იმ პენსიონერებისგან, რომლებსაც პენსიები ჩამოართმევენ ან გადასახადები შეწყდება დროულად იდენტიფიკაციის შეუძლებლობის გამო:

„წინარე გამოცდილება კი გვიჩვენებს, რომ 90%-ში სასამართლო პენსიონერის მხარეზე დგას, თუმცა ხელისუფლება, როგორც წესი, არ ახორციელებს სასამართლოს გადაწყვეტილებებს – უზენაესამდე, ამიტომ პენსიონერები მიმართავენ სასამართლოს. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო. იქაც 90%-იანი ალბათობით გაიმარჯვებენ“.

ასე რომ, თუ მთავრობა ახალი რეგულაციებით საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვას ცდილობს, შედეგი დიდი ალბათობით საპირისპირო იქნება. სახელმწიფოს კი მოუწევს დამატებითი თანხის დახარჯვა მრავალი სარჩელის გასამყარებლად, შემდეგ კი დაზარალებულებს სასამართლოს მიერ დადგენილ კომპენსაციას გადაუხდის.

ევროპაში და, კერძოდ, საბერძნეთში მცხოვრებ ბევრ უკრაინელს უკვე შეექმნა პრობლემები უკრაინაში სანდო პირის მიერ შესაბამისი დოკუმენტის გამოყენებით პენსიის მიღებისას. იმისდა მიუხედავად, რომ მინდობილობა რამდენიმე წლის განმავლობაში იყო გაცემული და ჯერ კიდევ ძალაშია, გადახდა შეჩერებულია, თუ არ დადასტურდება, რომ პენსიონერები “ჯერ კიდევ ცოცხლები არიან”. უსიამოვნო პრობლემების თავიდან ასაცილებლად, გაიარეთ იდენტიფიკაცია ზემოაღნიშნულიდან ერთ-ერთი მეთოდით – საკონსულოში ან ელექტრონული ხელმოწერისა და “დიას” აპლიკაციის გამოყენებით.

Source link