რიცხვები განსაცვიფრებელია: ყოველწლიურად 2,12 მილიარდი ტონა ნაგავი და ნარჩენები იყრება პლანეტაზე. და თუ ეს ყველაფერი საკმარისად საგანგაშო არ ჟღერს, პროგნოზირებადი მოდელები უფრო საგანგაშოს აჩვენებს: ჩვენ ჯერ კიდევ შორს ვართ ნარჩენების წარმოების მრუდის პიკისგან.
ჩვენ მივაღწევთ კულმინაციას და შემდეგ დავსტაბილურდებით – 2100 წლამდე ან ცოტა ხნის შემდეგ. ამ ეტაპზე ჩვენ ვაწარმოებთ 100 მილიონი ტონა ნაგავი დღეში! ეს შოკისმომგვრელი რიცხვი ნაწილობრივ იმითაც არის განპირობებული ჩვენ მიერ შეძენილი ნივთების 99% იყრება დაახლოებით ექვსი თვის შემდეგ.
უახლესი სამეცნიერო მონაცემები აჩვენებს, რომ საქმე არ გვაქვს სტატისტიკურ სცენარებთან, რომლებსაც კომპიუტერული მოდელები „იფიქრებენ“. ნარჩენები უკვე ახშობს პლანეტას და აღწევს იმ ადგილებსაც კი, რომლებიც ადრე „მიუწვდომელ“ ითვლებოდა. მეცნიერებმა აღმოაჩინეს პლასტმასის ნაწილაკებისა და ნამსხვრევების მაღალი დონე სამხრეთ ოკეანეში ანტარქტიდის მიმდებარე ტერიტორიაზე, ტერიტორია, რომელიც ადრე ითვლებოდა, რომ დაბინძურებისგან ხელუხლებელი იყო.
Დროის ბომბი
ამოქმედდა რეალური დროის ბომბი ყველა სახის ნარჩენებისა და საყოფაცხოვრებო ნაგვის კომბინაციიდან. ნარჩენები, რომლებიც მთავრდება ნაგავსაყრელებზე ან ოკეანეებში იყრება, მოიცავს სამშენებლო და სამრეწველო მასალებს, საყოფაცხოვრებო ნარჩენებს, პლასტმასის და ელექტრონულ ნარჩენებს, რადიოაქტიურ ნარჩენებს, კანალიზაციას და ე.წ. სასუქები, პესტიციდები, ქიმიკატები, ზეთი. ნაგავსაყრელზე ნაგავსაყრელი, როგორც დამუშავებული, ისე დაუმუშავებელი, იქცა ნარჩენების მართვის პრობლემის „მოგვარების“ სტანდარტულ გზად ყველგან. თუ ეს მიდგომა დაუყოვნებლივ არ შეიცვლება, ექსპერტები გვაფრთხილებენ, დროის ბომბი მალე აფეთქდება და გაუთვლელი შედეგები მოჰყვება პლანეტაზე სიცოცხლეს.
თავისუფალი გადაყრისა და ნარჩენების არასწორი მენეჯმენტის შედეგები საშიშია, დაწყებული სასოფლო-სამეურნეო მიწების დაბინძურებიდან და ტოქსიკური ქიმიკატების კვების ჯაჭვში შეყვანით, ოკეანეების დაბინძურებამდე და საზღვაო ცხოვრების განადგურებამდე. ყოველწლიურად 13 მილიონი ტონა პლასტმასი ხვდება ოკეანეებში. თუ ეს ტენდენცია გაგრძელდება, მაშინ 2050 წლისთვის ოკეანეები ზედმეტად გაჯერებული იქნება პლასტმასის ნამსხვრევებითა და მიკრონაწილაკებით. კიდევ უფრო უარესი, ჰაერის დაბინძურება ისეთი პრაქტიკებიდან, როგორიცაა ნაგავსაყრელის წვა, არის ტოქსიკური ქიმიკატების კოქტეილი, მათ შორის უაღრესად ტოქსიკური დიოქსინი. წყლის დაბინძურება ასევე არის ნარჩენების და განადგურების კიდევ ერთი გვერდითი ეფექტი. დადგენილია, რომ ყოველწლიურად 280 მილიარდი ტონა მიწისქვეშა წყალი ბინძურდება ნაგავსაყრელების და ნარჩენების უკონტროლო გადაყრის გამო, ე.ი. 9000 ტონა ყოველ წამში!
გეოგრაფია
მსოფლიოში ყოველდღიურად ტონობით ნარჩენი იქმნება, ძირითადად ქალაქების სწრაფი გაფართოებისა და კონსუმერიზმის გამო. ეკონომისტებმა შეისწავლეს მონაცემები და აჩვენეს, რომ უფრო მაღალი შემოსავლის მქონე ქვეყნები, როგორიცაა აშშ, დანია და ახალი ზელანდია, სულ მცირე ორჯერ მეტ ნარჩენს გამოიმუშავებენ ერთ სულ მოსახლეზე, ვიდრე განვითარებადი ქვეყნები. უფრო მაღალი შემოსავლის მქონე ადამიანები არა მხოლოდ მოიხმარენ მეტ საქონელს ზოგადად, არამედ იყენებენ საქონელს გამძლე კომპოზიციური მასალების უფრო მაღალი კონცენტრაციით, როგორიცაა მანქანები, ელექტრო ტექნიკა და ელექტრონული აღჭურვილობა. გარდა ამისა, საშუალო და მაღალი შემოსავლის მქონე ქვეყნებში ნარჩენების უმეტესობა შედგება არაორგანული მასალებისგან, ძირითადად ქაღალდისა და პლასტმასისგან.
ამავდროულად, მაშინ, როცა მაღალი შემოსავლის მქონე ქვეყნები ერთ სულ მოსახლეზე მეტ ნარჩენს წარმოქმნიან მთლიანი მოცულობის მიხედვით, განვითარებადი ქვეყნები წარმოქმნიან მთლიანი მყარი ნარჩენების ნახევარზე მეტს. მათი უმეტესობა დამზადებულია ბიოდეგრადირებადი ორგანული მასალებისგან, მაგრამ შემოსავლის ზრდის გამო, მათი წილი მცირდება. მსოფლიოში ნარჩენების წარმოქმნის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი ერთ ადამიანზე გვხვდება განვითარებად კუნძულოვან ქვეყნებში, სადაც ტურიზმი დომინანტურ როლს თამაშობს ეკონომიკაში. ამ ქვეყნებში ნარჩენების დასამარხად ან გასატანად ნაგავსაყრელების შესაქმნელად თავისუფალი მიწის ნაკლებობა განსაკუთრებით მწვავედ აქცევს მათთან დამუშავების პრობლემას. თითქოს ეს საკმარისი არ იყოს, გლობალური დათბობის შედეგად ზღვის დონის აწევა პრობლემას ამწვავებს და აქაც დებს გარემოსდაცვითი დროის ბომბს.
კლასიკური ლოგიკა, რომელიც საფუძვლად უდევს ნებისმიერ რთულ მენეჯმენტს – “მე პრობლემას ვერ ვხედავ, ამიტომ ის არ არსებობს” – თუ ეს პრობლემას ამძაფრებს, ეს მხოლოდ უკეთესობისკენაა. ფაქტობრივად, ნაგავსაყრელები ჩვენი დროის ერთ-ერთი უდიდესი ეკოლოგიური პრობლემის – მეთანის გაზის გამოყოფის გულშია. მყარი ნარჩენების ნაგავსაყრელები ამჟამად ანთროპოგენური მეთანის ემისიების სიდიდით მესამე წყაროა აშშ-ში. 2019 წელს მუნიციპალური მყარი ნარჩენები შეადგენდა ამ გაზის ამერიკის ემისიების 15%-ს, გარემოს დაცვის სააგენტოს მონაცემებით. ეს რაოდენობა წელიწადში 20 მილიონზე მეტი მანქანის გამონაბოლქვის ტოლფასია!
გლობალურად, მუნიციპალური მყარი ნარჩენები შეადგენს მეთანის ემისიების 11%-ს. ეს დიდწილად გამოწვეულია საკვების ნარჩენებით, რომელიც გამოყოფს გლობალური სათბურის გაზების 8%-ს. უნდა აღინიშნოს, რომ მთელ მსოფლიოში წარმოებული საკვების ერთი მესამედი ნაგავსაყრელზე მთავრდება. და მსოფლიოში საყოფაცხოვრებო ნარჩენების უმეტესი ნაწილი იწვება ან გროვდება ნაგავსაყრელებზე. იქიდან ჩამდინარე წყლები აგრძელებს დესტრუქციულ მუშაობას მდინარეებში, ტბებში, წყალსატევებსა და ზღვებში.
პანდემიის შედეგები
კორონავირუსის პანდემიამ პრობლემა მხოლოდ გაამწვავა. გადამუშავების მაჩვენებლები შემცირდა ევროპაში, აზიასა და აშშ-ში. ამავდროულად, პანდემიამ წარმოქმნა ახალი ნარჩენების ჭარბი რაოდენობა პირადი დამცავი აღჭურვილობისა და სხვა ერთჯერადი სამედიცინო მასალისგან. მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის (PNAS) მიერ ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ პანდემიამ წარმოქმნა 8 მილიონ ტონაზე მეტი პლასტმასის ნარჩენი მთელს მსოფლიოში და 25000 ტონაზე მეტი აღმოჩნდა ზღვაში. მაგრამ არ უნდა გავიხედოთ საკუთარი საქმიანობის მიღმა? სამწუხაროდ, მრავალი სხვა ჩამოყალიბებული ინდუსტრია მიჰყვება იმავე ჩიხს: ჭარბი წარმოება-ჭარბი მოხმარება. ერთ-ერთი მათგანია მოდის ინდუსტრია. მსოფლიოში ყოველწლიურად დაახლოებით 92 მილიონი ტონა ტექსტილის ნარჩენი იწარმოება! მზარდი ინდუსტრია თავისი პროდუქციით ავსებს მსოფლიო ბაზრებს. ყოველწლიურად დაახლოებით 59,000 ტონა ტანსაცმელი შემოდის ჩრდილოეთ ჩილეში, იკიკეს პორტში, სადაც დილერებს შეუძლიათ შეიძინონ საქონლის ნაწილი. ძირითადი ნაწილი, დაახლოებით 39,000 მეტრი ტონა, შემდეგ ნარჩენების სახით იყრება ატაკამის უდაბნოში. აშშ-ში ყველა ქსოვილის დაახლოებით 85% ნაგავში ხვდება. ყოველწლიურად ამერიკელები ყრიან 12,8 მილიონ ტონა ქსოვილს. გლობალურად, მოდის სექტორი პასუხისმგებელია სათბურის გაზების 10%-ზე. ტექსტილის წარმოება ყოველწლიურად გამოყოფს 1,2 მილიარდ ტონა სათბურის გაზს.
ცხოველის ქცევის შეცვლა
ნაგავსაყრელებზე ნაგვის გროვა არამარტო ტოვებს ტოქსიკურ კვალს ნიადაგზე და ჰაერში. მათ ასევე აქვთ სხვა ეფექტები, რომელთაგან ერთი, თუმცა არც ისე კარგად არის ცნობილი, არ შეიძლება გამოგვრჩეს: ნაგავი გავლენას ახდენს ცხოველების ქცევაზე.
ქეით ნაკამურას სტატია Global Citizen-ში იუწყება ქაოტური ნაგვის პრობლემების შესახებ, რომელთა წინაშეც დგას გლაზგო პანდემიის დროს და შედეგად ვირთხების პოპულაციის ზრდა. ხუთი თვის განმავლობაში მღრღნელები თავს დაესხნენ ოთხ დამლაგებელს და მათი ჰოსპიტალიზაცია მიიყვანეს. მართალია, “ყველა ქალაქს ჰყავს ვირთხები”, როგორც შოტლანდიის საქალაქო საბჭოს ლიდერმა სიუზან აიტკენმა თქვა, ფაქტია, რომ ნარჩენების ზრდა იზიდავს ვირთხებისა და დამლაგებლების უფრო დიდ პოპულაციას, რაც ზრდის მღრღნელებსა და ადამიანებს შორის არასასურველი “ურთიერთქმედების” შანსებს.
ზოგიერთ შემთხვევაში, მღრღნელებმა, რომლებიც ადრე ცხოვრობდნენ ქალაქში საკვების ნარჩენების სიმრავლით, გამოავლინეს „არანორმალური ქცევა“ პანდემიით გამოწვეული სოციალური შეზღუდვების შედეგად. მაგალითად, როდესაც რესტორნები დაიხურა და საკვების მიწოდება შეწყდა, ნიუ-იორკში ვირთხებმა დაიწყეს შიმშილი. Forbes-ის ცნობით, მას შემდეგ, რაც გარე სასადილოები გაიხსნა, მომხმარებლებმა განიცადეს ურთიერთქმედების ახალი დონე მშიერ ვირთხებთან, რომლებიც საკვებს ეძებენ. ნიუ-იორკელებს დიდი მღრღნელების ხილვა არ უცნობთ, რადგან ქალაქს ჰყავს სიდიდით მესამე ვირთხები აშშ-ში, მაგრამ ამჯერად სიტუაცია თითქმის უკონტროლოა. დასკვნა: ადამიანის ნარჩენებს აქვთ ცხოველთა ქცევაზე ზემოქმედების დადასტურებული გამოცდილება.
Movement Ecology-ის 2016 წელს ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ პორტუგალიაში თეთრმა ღეროებმა შეცვალეს მიგრაციის მარშრუტები ნაგავსაყრელზე საკვების სიმრავლის გამო. არგენტინაში გაზრდილი თევზაობის ნარჩენებმა გამოიწვია თოლიების პოპულაციის 37%-იანი ზრდა, რამაც გამოიწვია ვეშაპებზე თავდასხმების ზრდა. 30 წლის განმავლობაში ვეშაპებზე თოლიების თავდასხმის სიხშირე გაიზარდა 2%-დან 1970-იან წლებში 99%-მდე 2000-იან წლებში!
“პლასტიფიკაცია”
ექსპერტები ჩვეულებრივ აღნიშნავენ, რომ ოკეანეების „პლასტიფიკაციის“ ერთზე მეტი მაგალითი არსებობს. ეგრეთ წოდებული დიდი წყნარი ოკეანის ნაგვის ნაგავი, მცურავი პლასტმასის ნაგვის „კუნძული“ კალიფორნიასა და ჰავაის შორის, რომელიც საფრანგეთზე სამჯერ აღემატება, ახლა თავისთავად „ჰაბიტატია“. მეცნიერებმა აღმოაჩინეს, რომ იგი გახდა სასაცილო “ოსტატი” რიგი საზღვაო ცხოველებისთვის და არავინ იცის, როგორ მოხვდნენ იქ. წლების განმავლობაში მისი არსებობა პლასტიკური დაბინძურებისგან გამოწვეული გარემოსდაცვითი სტრესის ყველაზე მეტყველი კვალი გახდა, მაგრამ ეს არ არის ერთადერთი ნაგვის კუნძული, რომელიც მცურავს ოკეანეებში. აშშ-ს ოკეანისა და ატმოსფერული ადმინისტრაციის (NOAA) მონაცემებით, არის სულ მცირე ორი სხვა სფერო, სადაც ოკეანის წყლების ბრუნვითი მოძრაობამ შექმნა ნამსხვრევების კუნძულები: ერთი სამხრეთ წყნარ ოკეანეში და მეორე ჩრდილო ატლანტიკაში.
იმავდროულად, როგორც ჩანს, გადამუშავებადი პლასტმასით გლობალური ვაჭრობა შეჩერდა, რამაც გამოიწვია ნარჩენების მართვის მორიგი კრიზისი, ძირითადად მსოფლიოს მდიდარ ქვეყნებში. უფრო უარესი, პლასტმასის გადამუშავების ინდუსტრიას კრიმინალური ისტორია აქვს. პლასტმასის ექსპორტი დაკავშირებული რისკებს ქმნის. ამ პრაქტიკის გაძლიერებულმა რეგულაციამ გამოიწვია ცნობები კონტრაბანდის, უკანონო განკარგვის მეთოდების, ფულის გათეთრების, კორუფციის და ზოგიერთ შემთხვევაში ადამიანებით ვაჭრობის შესახებ ბრალდებების შესახებ. ტრანსნაციონალური ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ გლობალური ინიციატივის (GITOC) მოხსენებამ აჩვენა პლასტიკური ნარჩენების უკანონო განადგურების 280%-იანი ზრდა მთელ მსოფლიოში 2020 წელს. Global Citizen-ის თანახმად, ანგარიშში მოყვანილია დიდი ბრიტანეთის ნარჩენების განადგურების ერთ-ერთი უმსხვილესი კომპანიის საქმე, რომელიც ბრალდებულია 2021 წელს. პოლონეთიდან დიდ ბრიტანეთში 400 ადამიანის კონტრაბანდულად გადაყვანა ნარჩენების დამხარისხებლად საათში მხოლოდ 0,50 ევროდ.
2018 წელს ჩინეთმა, პლასტმასის ნარჩენების გადამუშავების მსოფლიოს უდიდესმა მენეჯერმა, გამოაცხადა, რომ შეწყვეტს იმპორტს საზღვარგარეთიდან. 180-ზე მეტი ქვეყანა დათანხმდა უფრო მკაცრი წესების დაწესებას პლასტმასის ექსპორტზე ღარიბ ქვეყნებში, მაგრამ 2021 წლის დასაწყისში შეფასებებმა აჩვენა, რომ შეერთებულმა შტატებმა გაზარდა პლასტმასის რაოდენობა თავის საზღვრებს გარეთ 45 მილიონი ტონიდან წინა წელს 48 მილიონ ტონამდე. აშშ-ში გადამუშავებადი ნარჩენების მესამედი იგზავნება საზღვარგარეთ, ხოლო დიდ ბრიტანეთში გადამუშავებადი ნარჩენების ნაწილი იგზავნება ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა თურქეთი, პოლონეთი და მალაიზია. აშშ, დიდი ბრიტანეთი, კანადა, ირლანდია და გერმანია ეყრდნობიან ჩინეთს, ინდონეზიას, მალაიზიას, კენიას, ვიეტნამს და თურქეთს პლასტიკური ნარჩენების მზარდი მოცულობის გადამუშავებისთვის. მაგრამ ქვეყნები, რომლებიც გადატვირთულია ამ უზარმაზარი იმპორტით, ან არ აქვთ საკმარისი აღჭურვილობა მათი სათანადოდ დასამუშავებლად, ხშირად მიმართავენ ყველაზე ცუდ „გამოსავალს“ – დაწვას…
More Stories
დასავლეთ მაკედონიაში მთელი ტერიტორიები გადაიქცევა ფოტოელექტრო პარკებად
54000 ევრომდე ჯარიმა და ორი წლით თავისუფლების აღკვეთა „ეკოლოგიური მიზეზების გამო“
საბერძნეთში ზვიგენებმა უფრო და უფრო ხშირად დაიწყეს ზედაპირულ წყლებში გამოჩენა